Η μεγάλη απάτη της λιτότητας

Ρίτσαρντ Γουλφ      

 αναδημοσίευση από Εφημερίδα των Συντακτών /10.12.2013

Το παρακάτω άρθρο του Αμερικανού μαρξιστή οικονομολόγου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Γκάρντιαν» στις 4 Νοεμβρίου και η «Εφημερίδα των Συντακτών» το αναδημοσιεύει με την άδεια του συγγραφέα.

Οι κε­ντρο­δε­ξιές κυ­βερ­νή­σεις στη Βρε­τα­νία και στη Γερ­μα­νία το κά­νουν. Το ίδιο κά­νουν και οι κε­ντρο­α­ρι­στε­ρές κυ­βερ­νή­σεις στη Γαλ­λία και στην Ιτα­λία. Το κά­νουν, επί­σης, ο Ομπά­μα και οι Ρε­που­μπλι­κα­νοί. Ολοι τους επι­βάλ­λουν «προ­γράμ­μα­τα λι­τό­τη­τας» στις οι­κο­νο­μί­ες τους ως ανα­γκαίο μέτρο για να βγουν από την κρίση που τους έπλη­ξε από το 2007. Οι πο­λι­τι­κοί και οι οι­κο­νο­μο­λό­γοι επι­βάλ­λουν τώρα τη λι­τό­τη­τα πε­ρισ­σό­τε­ρο ως για­τροί, καθώς τα «επι­θέ­μα­τα σι­να­πό­σπο­ρου» έχουν κολ­λή­σει για τα καλά στο δέρμα του ασθε­νούς.

Οι πο­λι­τι­κές της λι­τό­τη­τας παίρ­νουν ως δε­δο­μέ­νο ότι τα κύρια οι­κο­νο­μι­κά προ­βλή­μα­τα σή­με­ρα είναι τα ελ­λείμ­μα­τα των προ­ϋ­πο­λο­γι­σμών, τα οποία αυ­ξά­νουν τα εθνι­κά χρέη. Οι πο­λι­τι­κές αυτές επι­λύ­ουν τα πα­ρα­πά­νω προ­βλή­μα­τα με την πε­ρι­κο­πή των κρα­τι­κών δα­πα­νών και, δευ­τε­ρευό­ντως, με πε­ριο­ρι­σμέ­νες αυ­ξή­σεις φόρων. Με τη μεί­ω­ση των δα­πα­νών και την ταυ­τό­χρο­νη αύ­ξη­ση των εσό­δων, όντως ελατ­τώ­νο­νται τα ελ­λείμ­μα­τα και η ανά­γκη για νέο δα­νει­σμό.

Τα εθνι­κά χρέη αυ­ξά­νο­νται λι­γό­τε­ρο ή πέ­φτουν, ανα­λό­γως του πόσο οι δα­πά­νες της κάθε κυ­βέρ­νη­σης μειώ­νο­νται και οι φόροι της αυ­ξά­νο­νται. Οι πο­λι­τι­κές λι­τό­τη­τας του Ομπά­μα κατά τη διάρ­κεια του 2013 ξε­κί­νη­σαν από την 1η Ια­νουα­ρί­ου, όταν και επέ­βα­λε αύ­ξη­ση φόρου στο ετή­σιο ει­σό­δη­μα όσων ξε­περ­νού­σαν τα 113.700 δο­λά­ρια. Στη συ­νέ­χεια, την 1η Μαρ­τί­ου, βάσει συμ­φω­νί­ας Δη­μο­κρα­τι­κών-Ρε­που­μπλι­κα­νών, μειώ­θη­καν οι ομο­σπον­δια­κές δα­πά­νες. Ετσι, το αμε­ρι­κα­νι­κό έλ­λειμ­μα του 2013 θα «πέσει» δρα­στι­κά σε σχέση με το 2012.

Ο Ομπά­μα, ως φαί­νε­ται, θα επι­βά­λει πε­ρισ­σό­τε­ρη λι­τό­τη­τα: πε­ρι­κο­πή της κοι­νω­νι­κής ασφά­λι­σης και των επι­δο­μά­των του Συ­στή­μα­τος Υγεί­ας (Medicare), προ­κει­μέ­νου να έρθει σε συμ­βι­βα­σμό με τους Ρε­που­μπλι­κα­νούς. Πα­ρο­μοί­ως, οι ευ­ρω­παϊ­κές κυ­βερ­νή­σεις συ­νε­χί­ζουν τα προ­γράμ­μα­τα λι­τό­τη­τας. Ακόμα και η «σο­σια­λι­στι­κή» κυ­βέρ­νη­ση της Γαλ­λί­ας, επι­σή­μως το­πο­θε­τη­μέ­νη κατά της λι­τό­τη­τας, έχει έναν νέο προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό με πε­ρι­κο­πές στις κοι­νω­νι­κές δα­πά­νες.

Τα συσ­σω­ρευ­μέ­να στοι­χεία δεί­χνουν ότι αυτά τα προ­γράμ­μα­τα λι­τό­τη­τας συ­νή­θως κά­νουν την ύφεση χει­ρό­τε­ρη. Γιατί, λοι­πόν, αυτές οι πο­λι­τι­κές πα­ρα­μέ­νουν οι αγα­πη­μέ­νες των πε­ρισ­σό­τε­ρων κα­πι­τα­λι­στι­κών κυ­βερ­νή­σε­ων;

Οταν οι κα­πι­τα­λι­στι­κές οι­κο­νο­μί­ες πέ­φτουν σε κρίση, οι πε­ρισ­σό­τε­ροι κα­πι­τα­λι­στές ζη­τούν –και οι κυ­βερ­νή­σεις τους δί­νουν– «δια­σώ­σεις» και οι­κο­νο­μι­κά κί­νη­τρα. Ωστό­σο, οι επι­χει­ρή­σεις και οι πλού­σιοι αρ­νού­νται να πλη­ρώ­σουν νέους φό­ρους προ­κει­μέ­νου να χρη­μα­το­δο­τη­θούν τα κί­νη­τρα και τα προ­γράμ­μα­τα διά­σω­σης. Αντι­θέ­τως, επι­μέ­νουν ότι οι κυ­βερ­νή­σεις θα πρέ­πει να δα­νει­στούν τα ανα­γκαία ποσά. Από το 2007, οι κα­πι­τα­λι­στι­κές κυ­βερ­νή­σεις πα­ντού δα­νεί­στη­καν μα­ζι­κά γι’ αυτά τα δα­πα­νη­ρά προ­γράμ­μα­τα. Ετσι, απέ­κτη­σαν με­γά­λα ελ­λείμ­μα­τα στους προ­ϋ­πο­λο­γι­σμούς και τα εθνι­κά τους χρέη εκτο­ξεύ­τη­καν. Ο βαρύς δα­νει­σμός έγινε μ’ αυτόν τον τρόπο η πρώτη προ­τι­μώ­με­νη πο­λι­τι­κή για να αντι­με­τω­πι­στεί η πρό­σφα­τη συ­στη­μι­κή κρίση. Και αυτή τους υπη­ρέ­τη­σε καλά.

Τα δά­νεια που ελή­φθη­σαν χρη­μα­το­δό­τη­σαν την κυ­βερ­νη­τι­κή διά­σω­ση των τρα­πε­ζών, άλλων χρη­μα­το­πι­στω­τι­κών ιδρυ­μά­των και επι­λεγ­μέ­νων με­γά­λων επι­χει­ρή­σε­ων. Ο δα­νει­σμός έκανε εφι­κτές τις κρα­τι­κές δα­πά­νες για τα επι­δό­μα­τα ανερ­γί­ας, τα κου­πό­νια σί­τι­σης και άλλα αντι­σταθ­μι­στι­κά οφέλη για τα δεινά που προ­κλή­θη­καν από την κρίση. Μ’ αυ­τούς τους τρό­πους, ο δα­νει­σμός βο­ή­θη­σε στη μεί­ω­ση της κρι­τι­κής, της δυ­σα­ρέ­σκειας, της οργής και των αντι­συ­στη­μι­κών τά­σε­ων εκεί­νων που απο­λύ­θη­καν, που πε­τά­χτη­καν έξω από τα σπί­τια τους, που έχουν στε­ρη­θεί την ερ­γα­σια­κή ασφά­λεια και τα επι­δό­μα­τα. Ο κυ­βερ­νη­τι­κός δα­νει­σμός είχε αυτά τα θε­τι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα για τους κα­πι­τα­λι­στές, αφού τους γλί­τω­νε από το να πλη­ρώ­σουν φό­ρους προ­κει­μέ­νου να πε­τύ­χουν ανά­λο­γα απο­τε­λέ­σμα­τα.

Και δεν είναι μόνο αυτό. Οι επι­χει­ρή­σεις και οι πλού­σιοι χρη­σι­μο­ποί­η­σαν τα χρή­μα­τα που γλί­τω­σαν εμπο­δί­ζο­ντας την κυ­βέρ­νη­ση να τους φο­ρο­λο­γή­σει, με στόχο να συ­γκε­ντρω­θούν τα τε­ρά­στια δά­νεια που χρειά­ζο­νταν οι κυ­βερ­νή­σεις. Οι άν­θρω­ποι με με­σαία και χα­μη­λά ει­σο­δή­μα­τα μπο­ρού­σαν να προ­σφέ­ρουν πολύ λίγα, εάν όχι κα­θό­λου, στις κυ­βερ­νή­σεις τους. Οι επι­χει­ρή­σεις και οι πλού­σιοι στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα υπο­κα­τέ­στη­σαν τα δά­νεια προς την κυ­βέρ­νη­ση αντί να πλη­ρώ­σουν πε­ρισ­σό­τε­ρους φό­ρους. Γι’ αυτά τα δά­νεια οι κυ­βερ­νή­σεις πρέ­πει να πλη­ρώ­σουν τό­κους και τε­λι­κά να τα απο­πλη­ρώ­σουν.

Ο κυ­βερ­νη­τι­κός δα­νει­σμός αντα­μεί­βει πολύ όμορ­φα τις επι­χει­ρή­σεις και τους πλού­σιους. Ωστό­σο, αυτή η όμορ­φη συμ­φω­νία εγεί­ρει ένα νέο πρό­βλη­μα. Πού θα βρουν οι κυ­βερ­νή­σεις χρη­μα­το­δό­τη­ση, πρώ­τον για να πλη­ρώ­σουν τους τό­κους για τα δά­νεια και δεύ­τε­ρον για να απο­πλη­ρώ­σουν τους δα­νει­στές; Οι επι­χει­ρή­σεις και οι πλού­σιοι ανη­συ­χούν ότι μπο­ρεί ακόμα να κλη­θούν να φο­ρο­λο­γη­θούν για να πα­ρά­σχουν αυτά τα ποσά. Είναι απο­φα­σι­σμέ­νοι να απο­φύ­γουν τέ­τοιους φό­ρους – ακρι­βώς όπως απέ­φυ­γαν στην αρχή να φο­ρο­λο­γη­θούν για να πλη­ρώ­σουν για τα κί­νη­τρα και τα προ­γράμ­μα­τα διά­σω­σης.

Ετσι, η λι­τό­τη­τα απο­τε­λεί και τη δεύ­τε­ρη προ­τι­μώ­με­νη πο­λι­τι­κή των κα­πι­τα­λι­στών, έναν δεύ­τε­ρο τρόπο για να απο­φύ­γουν υψη­λό­τε­ρους φό­ρους, καθώς οι κυ­βερ­νή­σεις πο­λε­μούν τις οι­κο­νο­μι­κές κρί­σεις. Οι επι­χει­ρή­σεις και οι πλού­σιοι προ­ω­θούν τη λι­τό­τη­τα υπο­στη­ρί­ζο­ντας ότι τα ση­με­ρι­νά βα­σι­κά προ­βλή­μα­τα της οι­κο­νο­μί­ας δεν είναι η ανερ­γία, η απώ­λεια της ερ­γα­σια­κής ασφά­λειας και των κα­τα­κτή­σε­ων, οι κα­τα­σχέ­σεις σπι­τιών και οι ανι­σό­τη­τες-ρε­κόρ στο ει­σό­δη­μα και στον πλού­το. Αντί­θε­τα, λένε, τα κύρια προ­βλή­μα­τα είναι τα κυ­βερ­νη­τι­κά ελ­λείμ­μα­τα και το αυ­ξα­νό­με­νο δη­μό­σιο χρέος. Αυτά είναι που πρέ­πει να πε­ρι­κο­πούν.

Για να γίνει αυτό, η φο­ρο­λό­γη­ση πρέ­πει να γίνει με μέτρο ή κα­θό­λου, προ­κει­μέ­νου, υπο­τί­θε­ται, «να μην πλη­γεί η οι­κο­νο­μία». Ετσι, η βα­σι­κή λύση είναι η πε­ρι­κο­πή των κρα­τι­κών δα­πα­νών για την απα­σχό­λη­ση, τα κοι­νω­νι­κά επι­δό­μα­τα και τις δη­μό­σιες υπη­ρε­σί­ες. Τα λεφτά που εξοι­κο­νο­μού­νται απ’ αυτές τις πε­ρι­κο­πές πρέ­πει να χρη­σι­μο­ποι­η­θούν αντί­θε­τα για την πλη­ρω­μή τόκων πάνω στο δη­μό­σιο χρέος και τη μεί­ω­σή του.

Ετσι, ο τρό­πος για να αντι­με­τω­πί­σει ο κα­πι­τα­λι­σμός τις κυ­κλι­κές του κρί­σεις είναι μια αξιο­ση­μεί­ω­τη κί­νη­ση δύο βη­μά­των. Στο πρώτο βήμα, ο μα­ζι­κός δα­νει­σμός χρη­μα­το­δο­τεί τα κί­νη­τρα και τα προ­γράμ­μα­τα διά­σω­σης. Στο δεύ­τε­ρο, η λι­τό­τη­τα ξε­πλη­ρώ­νει τον δα­νει­σμό.

Αυτή η διπλή κί­νη­ση με­τα­κυ­λί­ει το με­γα­λύ­τε­ρο μέρος του κό­στους των κα­πι­τα­λι­στι­κών κρί­σε­ων στις πλά­τες των πο­λι­τών με με­σαίο και χα­μη­λό ει­σό­δη­μα. Η με­τα­κύ­λι­ση αυτή υλο­ποιεί­ται μέσω της υψη­λό­τε­ρης ανερ­γί­ας, των χα­μη­λό­τε­ρων μι­σθών και των μειω­μέ­νων δη­μό­σιων υπη­ρε­σιών, που επι­τυγ­χά­νο­νται με τα προ­γράμ­μα­τα λι­τό­τη­τας. Υλο­ποιεί­ται, επί­σης, με τη συ­νε­χή ελα­χι­στο­ποί­η­ση της φο­ρο­λο­γί­ας, κυ­ρί­ως όσον αφορά τις επι­χει­ρή­σεις και τους πλού­σιους.

Με λίγες εξαι­ρέ­σεις, τα μεί­ζο­να πο­λι­τι­κά κόμ­μα­τα πα­ντού έχουν επι­βά­λει αυτή τη διπλή κί­νη­ση του κα­πι­τα­λι­σμού. Μόνο όταν η μα­ζι­κή αντί­θε­ση από τους πο­λί­τες με­σαί­ου και χα­μη­λού ει­σο­δή­μα­τος ορ­γα­νώ­νε­ται επαρ­κώς, ώστε να απει­λή­σει τον ίδιο τον κα­πι­τα­λι­σμό, οι κα­πι­τα­λι­στές τα­λα­ντεύ­ο­νται και δι­χο­γνω­μούν ανά­με­σα στον δα­νει­σμό και τη λι­τό­τη­τα. Ορι­σμέ­νοι κα­πι­τα­λι­στές τότε συ­ντο­νί­ζο­νται μ’ αυτή την «αντι­πο­λί­τευ­ση» και υπο­στη­ρί­ζουν κά­ποια New Deals αντί της λι­τό­τη­τας. Ακόμα και τότε όμως, μόλις πε­ρά­σει η άμεση κρίση, οι κα­πι­τα­λι­στές επα­νέρ­χο­νται στις αγα­πη­μέ­νες τους πο­λι­τι­κές του δα­νει­σμού και της λι­τό­τη­τας. Η ιστο­ρία των ΗΠΑ από το 1929 μέχρι σή­με­ρα δι­δά­σκει αυτό το συ­μπέ­ρα­σμα πολύ καλά.

Οι κα­πι­τα­λι­στές γνω­ρί­ζουν ότι το σύ­στη­μά τους είναι αστα­θές. Ποτέ δεν έχουν κα­τορ­θώ­σει να εμπο­δί­σουν τις κυ­κλι­κές κρί­σεις. Αντί­θε­τα, στη­ρί­ζο­νται σε πο­λι­τι­κές «δια­χεί­ρι­σής» τους. Η κί­νη­ση των δύο βη­μά­των συ­νή­θως τους κάνει τη δου­λειά. Οι κεϊν­σια­νοί προ­ω­θούν τον δα­νει­σμό και στη συ­νέ­χεια, όταν ακο­λου­θεί η λι­τό­τη­τα, δεί­χνουν έκ­πλη­κτοι, ακόμα και ορ­γι­σμέ­νοι.

Οι επι­χει­ρή­σεις και οι πλού­σιοι δεν θα έπρε­πε να έχουν απο­φύ­γει τη φο­ρο­λό­γη­ση στο πρώτο στά­διο, διότι οι ίδιοι συ­νέ­βα­λαν στη δη­μιουρ­γία της κρί­σης. Πλού­τι­σαν στο έπα­κρο στις δε­κα­ε­τί­ες πριν απ’ αυτήν και έχουν κάλ­λι­στα τη δυ­να­τό­τη­τα να πλη­ρώ­σουν για την υπέρ­βα­σή της. Εάν είχαν φο­ρο­λο­γη­θεί, ώστε να πλη­ρώ­σουν για τις δια­σώ­σεις, δεν θα είχε υπάρ­ξει η ανά­γκη για δα­νει­σμό ή επι­βο­λή λι­τό­τη­τας.

Η φο­ρο­λό­γη­ση των επι­χει­ρή­σε­ων και των πλου­σί­ων θα είχε, επί­σης, συ­νέ­πειες, αλλά θα είχε προ­κλη­θεί πολύ μι­κρό­τε­ρο κοι­νω­νι­κό κό­στος, το οποίο θα κα­λού­νταν να πλη­ρώ­σουν εκεί­νοι που έχουν τη δυ­να­τό­τη­τα να το κά­νουν.

Αλλά κάθε ορ­γα­νω­μέ­νη αντι­πο­λί­τευ­ση, αρ­κε­τά δυ­να­τή για να επι­βά­λει στις επι­χει­ρή­σεις και τους πλού­σιους να πλη­ρώ­σουν για τις κρί­σεις του κα­πι­τα­λι­σμού, θα έθετε υπό αμ­φι­σβή­τη­ση και τον ίδιο τον κα­πι­τα­λι­σμό. Βγαί­νο­ντας από σχε­δόν έξι χρό­νια κρί­σης, το ερώ­τη­μα «Δεν θα τα κα­τα­φέρ­να­με κα­λύ­τε­ρα από τον κα­πι­τα­λι­σμό;» τί­θε­ται μετ’ επι­τά­σε­ως, απαι­τώ­ντας διά­λο­γο, συ­ζή­τη­ση και δη­μο­κρα­τι­κές απο­φά­σεις.

Δείτε επίσης : http://rproject.gr/article/i-megali-apati-tis-litotitas#sthash.GSuKxFz2.dpuf

■ Επι­μέ­λεια-με­τά­φρα­ση: Τάσος Τσα­κί­ρο­γλου